مشهدی‌ها وقتی می‌خواهند دری نه کاملاً باز باشد نه بسته، آن را «پیش» می‌کنند. این شاید بهترین توصیف از وضعیت درهای بورس و فرابورس به روی استارتاپ‌های ایرانی است. در سالی که گذشت درهای بازار سرمایه کشور نه کامل باز شد، نه مثل سال‌های گذشته بسته ماند. با خروج سرآوا از دیجیکالا و هزاردستان، اذن ورود برای برخی دیگر از استارتاپ‌های نسل اولی ایرانی به بورس و فرابورس صادر شد. اما شرکت‌هایی همچون دیوار و اسنپ همچنان در وضعیت بلاتکلیفی قرار دارند.
به گزارش دیجیاتو، سال‌های متمادی، شرکت‌های نوآور و استارتاپ‌های ایرانی به‌رغم رشد قابل‌توجه و سهم بازار چشمگیر، با موانع متعددی برای ورود به بازار سرمایه روبه‌رو بودند. تطابق نداشتن با معیارهای سنتی پذیرش در بورس، ابهام در ارزش‌گذاری شرکت‌های دیجیتال و البته نگرانی‌های مرتبط با حاکمیت شرکتی، تبدیل به سدی بزرگ برای پذیرش استارتاپ‌ها شده بود.
از پذیرش اولین استارتاپ ایرانی در بازار سرمایه بیش از ۴ سال می‌گذرد. پس از آنکه تپسی موفق به اخذ پذیرش از فرابورس شد، انتظار می‌رفت خیلی زود خبر بورسی شدن دیگر اعضای نسل اول اکوسیستم استارتاپی ایران را بشنویم.
تابستان ۱۳۹۹، «فرهاد دژپسند»، وزیر وقت اقتصاد گفته بود برای عرضه سهام استارتاپ‌هایی مانند دیجیکالا، کافه بازار، تپسی، فیلیمو و شیپور به بورس تلاش می‌کند. او آن زمان وعده بود تا پایان تابستان آن سال هر ۵ استارتاپ وارد بورس می‌شوند. اما نه‌فقط این اتفاق نیفتاد، بلکه پس از گذشت ۲ سال عرضه اولیه سهام تپسی نیز انجام شد.
این شرکت دیگر تنها نماینده اکوسیستم استارتاپی کشور در بازار سرمایه نیست و چند شرکت مطرح دیگر نیز موفق به گرفتن پذیرش شده‌اند. برخی نیز هنوز منتظر اذن نهادهای امنیتی و بالا دستی هستند.
در ادامه، مهم‌ترین رویدادهای بورسی استارتاپ‌ها در یک سال گذشته را مرور می‌کنیم.
پایان انتظار ۴ ساله بازار
۵ ماه پس از آنکه مدیرعامل بازار، شرایط پذیرش در بازار سرمایه ایران را «ناجوان‌مردانه» خوانده بود، این شرکت موفق به اخذ پذیرش از فرابورس شد. به نظر می‌رسد پایان ۴ سال انتظار این شرکت با خروج سرآوا از سهامداری هزاردستان (شرکت مادر بازار و دیوار) رقم خورد.
بازار بعد از احراز کلیه شرایط پذیرش، ۲۱ آبان ۱۴۰۳ در بازار نوآفرین پذیرش شد. بازاری که از پاییز سال ۱۴۰۲ در فرابورس راه‌اندازی شده و تمرکز آن تسهیل پذیرش شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپی است.
البته IPO شدن این شرکت در هاله‌ای از ابهام قرار دارد؛ زیرا چندی پیش هزاردستان، بازار را حدود ۲ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان به تپسل فروخت. برنامه تپسل برای عرضه اولیه بازار نیز همچنان مشخص نیست.
اذن ورود دیجیکالا به بورس هم صادر شد
یک ماه پس از رسانه‌ای شدن ورود کافه بازار به فرابورس، خبر آمد که با رأی هیئت پذیرش بورس تهران، دیجیکالا نیز بورسی شد.
تیر ۱۴۰۲، «حمید محمدی»، مدیرعامل وقت دیجیکالا، در پاسخ به سؤال دیجیاتو درباره آخرین وضعیت ورود این شرکت به بورس گفته بود: «منتظر اذن ورود دوستان هستیم». در آن زمان از علاقه و اراده‌شان برای IPO شدن گفت و اعلام کرد این موضوع را مصمم دنبال می‌کردند، کارهایشان را انجام داده و مدارکشان را نیز ارائه کرده بودند.
پذیرش دیجیکالا در بورس نیز پس از خروج سرآوا از ساختار سهامداری این شرکت رقم خورد. مرداد امسال بزرگ‌ترین خروج اکوسیستم استارتاپی ایران رخ داد و سرآوا از دیجیکالا خارج شد. این شرکت سهام خود را به همراه اول و زیرمجموعه‌های آن واگذار کرد. همراه اول برای خرید دیجیکالا بیش از ۸ هزار میلیارد تومان هزینه کرد.
این اپراتور همچنین پس از سهامداری این شرکت اعلام کرد تمام تلاش خود را برای بورسی شدن دیجیکالا انجام خواهد داد که درنهایت نیز موفق به بازکردن گره چهارساله شدند.
یکی دیگر از اثرات قابل‌توجه این دادوستد سهام، اعلام رسمی درآمدهای گروه دیجیکالا بود. آذر امسال و در صورت‌های مالی همراه اول، اعلام شد گروه دیجیکالا در ۶ ماه سال ۱۴۰۳ بیش از ۱۳ هزار و ۶۲۴ میلیارد تومان درآمد داشته است. سود خالص این شرکت نیز ۳۲۱ میلیارد و ۸۸۴ میلیون تومان گزارش شده بود.
رونمایی رسمی از بازار نوآفرین فرابورس
پاییز سال ۱۴۰۲، بازار نوآفرین فرابورس با هدف تسهیل پذیرش شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها راه‌اندازی شد. باوجود پذیرش چند شرکت و معامله سهام آنها در این بازار، دی ۱۴۰۳ شاهد رونمایی رسمی از آن بودیم.
این بازار شامل ۲ تابلو «رشد» و «دانش‌بنیان» است که رونمایی رسمی آن ۸ دی، هم‌زمان با عرضه اولیه اولین سهام در تابلو دانش‌بنیان، انجام شد.
«محمدعلی شیرازی»، مدیرعامل فرابورس ایران، در آیین افتتاح رسمی بازار نوآفرین فرابورس گفت خاصیت این بازار تمرکز بر شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپی است.
به گفته شیرازی، حمایت از شرکت‌های درحال‌رشد با دامنه فعالیت متوسط، تأمین مالی کسب‌وکارهای نوپا، ایجاد بستری برای رشد و ارتقای شرکت‌ها، کمک به شفافیت و پاسخگویی مناسب به سهامداران و نهادهای ذی‌صلاح، ایجاد ساختار مناسب حاکمیت شرکتی و برندسازی، معرفی شرکت‌های جدید به بازار کسب‌و‌کار و ایجاد فضای حاکمیت شرکتی از اهداف راه‌اندازی این بازار است.
پذیرش بی سروصدای چند شرکت نام‌آشنای حوزه اقتصاد دیجیتال
مایکت و یکتانت از دیگر استارتاپ‌ها و فعالین اقتصاد دیجیتال کشور هستند که موفق به پذیرش در بازار نوآفرین فرابورس شده‌اند. خبر پذیرش آنها نیز در مراسم رونمایی رسمی از بازار نوآفرین اعلام شد. نام این ۲ شرکت اکنون روی تابلوی بورس درج شده اما هنوز خبری از زمان عرضه اولیه آنها نیست. ۲۸ اسفندماه خبر رسمی درج نماد یکتانت توسط فرابورس منتشر شد. امیدنامه این شرکت نیز روی کدال قرار گرفت و احتمالاً به زودی شاهد IPO این شرکت باشیم.
داتین نیز پذیرشی بی‌سروصدا در بازار سرمایه داشت. البته این شرکت نیز از سال ۱۳۹۹ در انتظار عرضه سهام خود در بورس است.
شرکت تجارت الکترونیک ارتباط فردا از شرکت‌های وابسته به بانک آینده که سهامدار استارتاپ‌هایی مانند لندو است، نیز ابتدای امسال در بازار سرمایه پذیرش شد.
دیوار همچنان پشت درهای بسته
با خروج سرآوا از هلدینگ هزاردستان و پذیرش کافه بازار در بازار نوآفرین فرابورس، انتظار می‌رفت دیگر شرکت این هلدینگ، دیوار، نیز به‌زودی در بورس پذیرش شود اما به نظر می‌رسد هنوز اجازه بورسی شدن این شرکت صادر نشده است.
۲۲ اسفند، «حسام آرمندهی»، رئیس هیئت‌مدیره گروه هزاردستان، اعلام کرد از او دعوت شده در جلسه هیئت‌پذیرش بورس برای بررسی امکان پذیرش سهام دیوار در بازار سرمایه شرکت کند. همان‌طور‌که او پیش‌بینی کرده بود، این جلسه لغو شد. ساعتی بعد نیز دیوار با انتشار بیانیه‌ای به این موضوع واکنش نشان داد.
«اشکان آرمندهی»، مدیرعامل دیوار، در این بیانیه گفت: «بنابر اعلام مسئولان شرکت بورس این تصمیم به این دلیل گرفته شد که اطلاعات سپاه برای صدور تأییدیه‌های لازم پاسخ شفافی نداد و برگزاری جلسه پذیرش دیوار به همین خاطر لغو شد.»
درحالیکه در ماه‌های گذشته مذاکرات و جلسات متعددی در این زمینه برگزار شد و هیچ مخالفت رسمی و شفافی نیز دراین‌باره به آنها اعلام نشد. وزارت اطلاعات نیز تأییدیه خود را به بورس اعلام کرده بود.
طبق دستورالعمل پذیرش استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان، اگر در مهلت مقرر پاسخی از نهاد امنیتی درباره شرکتی که درخواست پذیرش داده است، دریافت نشود، شرکت بورس می‌تواند فرایند پذیرش را ادامه دهد و جلسات لازم را برگزار کند. جلسه آن روز برای پذیرش دیوار در بورس نیز بر همین اساس هماهنگ شده بود اما درنهایت لغو شد.
این اتفاق در شرایطی رخ می‌دهد که «حجت‌الله صیدی»، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار، چند ماه پیش و در آیین آغاز‌به‌کار رسمی بازار نوآفرین فرابورس، مشکلات بر سر راه بورسی شدن دانش‌بنیان‌ها و استارتاپ‌ها را تأیید کرد اما مهم‌ترین مشکل این شرکت‌ها را بحث ارزش‌گذاری دانسته بود.
سهام تپسی دوبرابر شد
از اواخر اسفند سال گذشته، سکان هدایت تپسی به تیم جدیدی از گلرنگ واگذار شد. بهمن ۱۴۰۲ گلرنگ ۶۹ درصد سهام این شرکت را خریده بود.
در این مدت، این شرکت رکوردهای مختلفی را جابه‌جا کرد، ازجمله دوبرابر شدن تعداد سفرها و گذر از یک‌میلیون سفر در یک روز.
سهام تپسی نیز مورد توجه سرمایه‌گذاران قرار گرفت و در یک سال گذشته دوبرابر شد. درحالیکه به‌جز پاییز ۱۴۰۳، بازار سرمایه روزهای خوبی را تجربه نکرد. مثلاً شاخص فرابورس در یک سال گذشته (تا لحظه تنظیم این گزارش) بازدهی منفی ۵ درصد را ثبت کرده است.
بازدهی قابل‌توجه سهام تپسی برای اکوسیستم استارتاپی نیز اتفاق مثبتی است. با عرضه سهام استارتاپ‌ها در بورس، رشد درآمد و سودسازی آنها به همراه افزایش قیمت سهامشان کاملاً ملموس می‌شود. همین امر می‌تواند انگیزه‌ای برای سرمایه‌گذاران شود تا توجه بیشتری به استارتاپ‌ها و شرکت‌های فعال در حوزه اقتصاد دیجیتال بکنند.
«رضا خانکی»، مدیرعامل ازکی سرمایه و فعال حوزه سرمایه‌گذاری، چندی پیش در گفتگو با دیجیاتو تسهیل شرایط بورسی شدن کسب‌وکارهای نوآور ایرانی و عرضه سهام آنها در بازار سرمایه را روی اقبال سرمایه‌گذاران به این حوزه مؤثر دانسته بود؛ زیرا سایر سرمایه‌گذاران با مشاهده رشدهای چندبرابری درآمد این کسب‌وکارها به فعالیت در این حوزه علاقه‌مند می‌شوند.
خروج بنیان‌گذاران آپ
یکی دیگر از اتفاقات پرسروصدای سال گذشته خروج بنیان‌گذاران شرکت آسان پرداخت پرشین بود. «مهدی شهیدی» و «حامد منصوری»، ۴۲.۵ درصد سهامشان در این شرکت را به بانک شهر فروختند. ارزش این معامله ۴ هزار و ۶۵۳ میلیارد تومان بود.
اتفاقی که به نگرانی‌ها درباره آینده اکوسیستم استارتاپی کشور دامن زد. برخی عقیده دارند کارآفرین‌ها از شرایط سال‌های گذشته خسته شده و رفتن را بر ماندن و جنگیدن ترجیح می‌دهند. از سوی دیگر، برخی این خروج‌ها را ناشی از بلوغ اکوسیستم دانسته و فرصتی برای ورود سرمایه‌گذاری‌های جدید می‌دانند.
درها در سال ۱۴۰۴ باز می‌شود؟
باتوجه‌به تحولات اخیر، به نظر می‌رسد روند ورود استارتاپ‌ها به بازار سرمایه در سال جدید شتاب بیشتری بگیرد. شرکت‌های مختلفی نیز در صف پذیرش بازار سرمایه قرار دارند.
گرین وب، آچاره و چارگون ازجمله شرکت‌هایی هستند که برای بورسی شدن برنامه‌ریزی کرده و تلاش و مذاکره می‌کنند؛ از همین رو به نظر می‌رسد امسال خبرهای خوب بیشتری از پذیرش فعالان اقتصاد دیجیتال و استارتاپ‌ها در بازار سرمایه بشنویم.
اتفاقی که نشان‌دهنده بلوغ اکوسیستم نوآوری در کشور خواهد بود و می‌تواند پیامدهای مثبتی برای اقتصاد دیجیتال ایران داشته باشد.
