یکی از پیامدهای جنگ ۱۲ روزه، تضعیف کلی اقتصاد دیجیتال در کشور بوده و به‌نظر می‌رسد صنعت گردشگری بیش از سایر بخش‌ها آسیب دیده است. به همین دلیل است که اولین خبر تعدیل نیرو در میان نام‌های پیشتاز و بزرگ حوزه کسب‌وکارهای آنلاین، از علی‌بابا به گوش رسید که شرکت پیشگام گردشگری آنلاین در کشور محسوب می‌شود. اما چرا این شرکت این قدر سریع دست به تعدیل نیرو زد؟ چه عواملی موجب شد که علی‌بابا نتواند مدت طولانی‌تری در برابر فشارهای ناشی از جنگ مقاومت کند؟ در گفتگو با «توحید علی‌اشرفی»، مدیرعامل شرکت سفرهای علی‌بابا، موضوع تعدیل نیرو در این شرکت و عوامل آن را به بحث و بررسی گذاشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
در یک نگاه کلان، جنگ اخیر چه تأثیراتی بر زنجیره گردشگری کشور گذاشته است؟
جنگ ۱۲روزه اخیر، آخرین و بزرگ‌ترین تکه از دومینوی بحران‌های ۹ ماه گذشته صنعت گردشگری ایران است. از ابتدای پاییز ۱۴۰۳ و پس از حملات رژیم اسرائیل، چندین بار آسمان ایران بسته شد، کشور در معرض حمله قرار گرفت و «وعده صادق ۲» در این دوره اتفاق افتاد. بسیاری از ایرلاین‌های بین‌المللی ماه‌ها به ایران پرواز نداشتند و معدود شرکت‌های باقی‌مانده نیز تعداد پروازهای خود را به‌شدت کاهش دادند.
در زمستان سال گذشته نیز افزایش حدوداً دو برابری نرخ ارز و کاهش قدرت خرید مردم، سفرهای نوروزی را که پرفروش‌ترین بازار سال گردشگری است، به‌شدت تحت تأثیر قرار داد.
در نهایت هم جنگ ۱۲ روزه که تبعات امنیتی و اقتصادی آن همچنان ادامه دارد، ضربه کاری اساسی را به پیکر صنعت گردشگری وارد کرد.
در مجموع می‌توان گفت بحران صنعت گردشگری از مهرماه ۱۴۰۳ آغاز شده و به‌صورت دومینویی به بحران جنگ اخیر، توقف ۲۰روزه پروازها، کنسلی تورها، رزرو هتل‌ها و… رسیده است.
با توجه به داده‌ها و تحلیل‌های موجود، برآورد شما از عمق و گستره آسیب واردشده به صنعت گردشگری نسبت به سایر صنایع چیست؟
شما می‌بینید که همین حالا هم بیزینس‌هایی که در هرم مازلو برای مردم در سطوح پایین‌تری نسبت به گردشگری قرار دارند، کاهش شدید تقاضا را تجربه می‌کنند، چه برسد به گردشگری که در سبد هزینه‌های مردم، اولویت و ضرورت پایین‌تری دارد.
تجربه بحران‌های گذشته نیز نشان داده که موارد امنیتی یا کاهش قدرت خرید، به‌شدت صنعت گردشگری را کوچک می‌کند و بازگشت آن فقط در بلندمدت و در صورت ثبات امنیتی و اقتصادی ممکن است.
درواقع در یک کلام، وضعیت گردشگری وابستگی شدیدی به «حال خوش» مردم دارد. رنگ رخساره اقتصادی کشور از وضعیت صنعت گردشگری قابل تشخیص است.
گزارش اخیر اتاق بازارگانی هم حاکی از وارد آمدن ۹۶۰۰ میلیارد تومان آسیب فقط به بخش هوایی صنعت گردشگری است، که همچنان هم ادامه دارد. حتی همین چند روزی که اعلام شده آسمان باز است، می‌بینیم که کمتر از ۳۰ درصد پروازهای داخلی برقرار شده و به‌نظر نمی‌رسد امیدی به احیای کامل در کوتاه‌مدت وجود داشته باشد؛ مگر اینکه تا مدت‌ها بحران جدیدی پیش‌روی اقتصاد و امنیت کشور قرار نگیرد.
در تعدیل اخیر نیروها در علی‌بابا، چه تعداد نیرو تعدیل شده‌اند و آیا این تعدیل مستقیماً به وقایع اخیر مرتبط بوده یا چنین تصمیمی از قبل اتخاذ شده بود؟
هیچ برنامه قبلی برای کاهش نیرو نداشتیم و با تمام توان در همان شرایط نصفه‌ونیمه کارمان را پیش می‌بردیم.
متأسفانه ما در این مرحله از سلسله بحران‌هایی که توضیح دادم، بالاجبار مجبور به خداحافظی با حدود ۳۰ درصد از بهترین و ارزشمندترین همکاران‌مان شدیم. تمام همکارانی که در این مقطع با آنها خداحافظی کردیم، از نظر شایستگی‌های تخصصی و تعاملی در بالاترین سطح بودند و برای ما از دست‌دادن تک‌تک این عزیزان دریغ بزرگی است.
در فضای شبکه‌های اجتماعی، برخی کاربران معتقدند که تعدیل نیروهای انجام‌شده، واکنشی افراطی نسبت به بحرانی ۱۲روزه بوده است. آیا آسیب‌های ناشی از این بحران صرفاً به همین بازه زمانی محدود بوده یا ابعاد بلندمدت‌تری هم داشته‌اند؟
همان‌طور که گفتم، بحران صنعت گردشگری از مهرماه سال قبل شروع شده و پیکر اقتصادی این صنعت را نحیف و آسیب‌پذیر کرده و حالا با جنگ فعلی گره خورده است.
همچنین باید توجه داشت که صنعت گردشگری به دلیل ماهیت پیش‌فروشی که دارد، از نظر اقتصادی به استقبال بحران‌ها می‌رود. یعنی علاوه بر توقف فروش در بحران‌هایی مانند کرونا و جنگ، پروازها نیز متوقف می‌شوند و پیش‌فروش‌هایی که از ماه‌ها قبل انجام شده‌اند و موعد سفرشان در روزهای بحران است، لغو می‌شوند و کل فروش و درآمد حاصل از آنها از دست می‌رود.
مثلاً در بحران کنونی، ما بخشی از فروش‌های نیمه دوم سال ۱۴۰۳ را هم از دست دادیم، به‌ویژه فروش بلیت‌های خارجی که درآمد بسیار بهتری نسبت به محصولات داخلی دارند. به عنوان یکی از صدها مورد، مثلاً فروشی داشتیم که یک خانواده ۵ نفره دی‌ماه سال قبل برای سفر تیرماه امسال بلیت رفت‌وبرگشت کانادا خریده بودند که به دلیل بحران، سفرشان را کنسل کردند و حدود یک میلیارد تومان از فروش دی‌ماه برای علی‌بابا از بین رفت.
به دلیل این ماهیت پیش‌فروشی در صنعت گردشگری، می‌توان گفت با آغاز بحران‌ها، ضمن توقف فروش فعلی، درصد بالایی از فروش ماه‌های گذشته مجموعه‌های گردشگری هم از بین می‌رود. در واقع در اولین روزی که بحران برای سایر صنایع شروع می‌شود، گردشگری از بعد اقتصادی با سی‌امین روز بحران خود مواجه می‌شود.
آیا پیش از تصمیم به تعدیل نیرو، گزینه‌های جایگزین را هم بررسی کردید؟
ما در تمام حوزه‌ها صرفه‌جویی در هزینه‌ها را آغاز کردیم. از همان مهرماه سال گذشته و شروع بحران، هزینه‌های بازاریابی خود را به‌شدت کاهش دادیم.
از ابتدای جنگ ۱۲روزه نیز اقدام به یکی‌کردن دفاتر علی‌بابا، کاهش هزینه‌های اجاره، مدیریت بهینه مشاوره‌ها، مأموریت‌های سازمانی، حمل‌ونقل، تجهیزات و سایر هزینه‌ها کردیم تا شرکت را با بهینه‌ترین و کمترین هزینه ممکن اداره کنیم.
اما همان‌طور که می‌دانید، در شرکتی مانند علی‌بابا، هزینه نیروی انسانی حدود ۷۰ درصد از کل هزینه‌ها را تشکیل می‌دهد. در بحرانی مانند جنگ ۱۲روزه که حدود ۸۰ درصد از درآمد شرکت از بین می‌رود، ناگزیر باید کاهش هزینه حداقلی ۳۰ درصدی در هزینه‌های نیروی انسانی ایجاد می‌کردیم؛ به‌ویژه در بخش‌هایی که دیگر تقاضایی برای آنها وجود ندارد یا تقاضای بازار دچار آسیب اساسی و بلندمدت شده است.
آیا برای کارکنان تعدیل‌شده، برنامه‌ای برای حمایت یا امکان بازگشت در آینده در نظر گرفته‌اید؟
تمام تلاش ما این است که در حد توان، بیشترین همراهی ممکن را با همکارانی که در این بحران از علی‌بابا جدا شده‌اند، داشته باشیم. در این زمینه، علی‌بابا حتماً با پرداخت یک ماه و در برخی موارد تا دو ماه حقوق اضافه، بسته به سطح درآمدی و نیاز هر یک از همکاران جداشده، از آنها حمایت خواهد کرد. قطعا اگر تقاضای بازار برگردد و شرایط بهبود پایداری داشته باشد اولویت اول ما جذب همکاران سابق‌مان هست.
ارزیابی شما از مدت زمان و شرایط لازم برای بازگشت صنعت گردشگری به سطح پیش از بحران چیست؟
به‌نظر من تا زمانی که اطمینان از امنیت جانی و اقتصادی به جامعه بازنگردد، گردشگری ایران به سطح قبلی باز نخواهد گشت.
شاید برخی سفرهای کاری و ضروری برقرار بمانند، اما سفرهای تفریحی و گردشگری، که اصل این بازار هستند، تنها در صورت بازگشت امنیت و قدرت اقتصادی خانوارها می‌توانند به‌آرامی بازیابی شوند. همان‌طور که در بحران کرونا، که تنها موضوع سلامتی مردم مطرح بود، یک سال پس از واکسیناسیون، وضعیت بازار گردشگری به‌تدریج و با شیب ملایم بهبود یافت.
مقالات دیگر
