در روزهایی که بحث تحول در نظام سلامت و توزیع دارو بیش‌ازپیش داغ شده است، نامه انجمن داروسازان ایران به رئیس‌جمهوری نگاه‌ها را دوباره به موضوع توزیع اینترنتی دارو جلب کرده است. در این نامه که با لحنی هشدارآمیز نگاشته شده، انتقادات تندی از پلتفرم‌های آنلاین شده و آنها به «زمینه‌سازی برای ایجاد رانت و فساد در نظام دارویی کشور» متهم شده‌اند. این انجمن در این نامه نوشته: «پلتفرم‌های توزیع اینترنتی دارو می‌خواهند «ناصرخسروی مجازی» راه بیندازند.»
دیجیاتو درباره این مسئله گفتگویی با «نیما فاضلی»، مدیرعامل پلتفرم دکتردکتر، انجام داده است. او جایگاه پلتفرم‌ها در این فرایند را توضیح داده است. رئیس کمیسیون سلامت دیجیتال انجمن تجارت الکترونیک تهران ضمن دفاع از نقش پلتفرم‌ها در افزایش شفافیت و دسترسی، معتقد است «نگرانی‌های مطرح بیشتر از آنکه ریشه در واقعیت‌های فنی یا حقوقی داشته باشند، بازتابی از مقاومت در برابر تغییرات ساختاری در نظام سنتی عرضه دارو هستند.»
چالش ما با انجمن داروسازان است، نه با دولت
مدیرعامل پلتفرم دکتردکتر در پاسخ به این سؤال که «کشمکش پلتفرم‌ها و دولت در قضیه توزیع اینترنتی دارو به کجا رسیده است؟»، می‌گوید: «کشمکش پلتفرم‌ها و دولت نیست؛ اتفاقاً دولت همراه است. این نامه را انجمن داروسازان در اعتراض به وزیر ارتباطات منتشر کرده؛ یعنی در واقع دولت خوشبختانه موافق و معتقد است که این اتفاق باید رخ دهد. دارورسانی آنلاین، برخلاف آنچه برخی دوستان در دولت می‌گویند، باعث ایجاد شفافیت و افزایش دسترسی می‌شود.»
تأکید او بر این است که «چالش ما با دولت نیست، چالش ما با انجمن داروسازان و سازمان غذا و داروست؛ مشخصاً تنها نهاد دولتی که در این مسیر همراهی نمی‌کند، سازمان غذا و داروست که متأسفانه تحت‌تأثیر انجمن داروسازان قرار دارد. چالش ما با انجمن داروسازان است، نه با دولت. بخش اول این نامه که در آن ادعا شده ما قرار است اقداماتی انجام دهیم، به نظر من، همان‌طورکه در توییت اخیر هم نوشتم، کاملاً فرافکنی است.»
فاضلی با بیان اینکه قرار است این رانت‌ها را جمع کنیم، توضیح می‌دهد: «توزیع هدفمند دارو و درخواست‌های فروش دارو را که به‌سمت برخی داروخانه‌های خاص، زنجیره‌ای و بزرگ سوق داده می‌شود، متوقف می‌کنیم. اتفاقاً به نظر ما، صدای اعتراض دوستان از همین‌جا بلند شده است. اگر واقعاً انجمن داروسازان نماینده منافع جمعی تمام داروخانه‌هاست، چرا عملکردشان خلاف آن را نشان می‌دهد؟ معتقدیم حتی داروخانه‌ای کوچک در شهری دورافتاده هم باید امکان همکاری با ما را داشته باشد و درخواست‌های دارویی هم به آنجا برسد.»
به گفته او، «اما اگر قرار باشد انجمن داروسازان مسیر توزیع دارو را فقط به‌سمت داروخانه‌های خاص و افراد خاص هدایت کند و مثلاً امروز ۸۰ درصد فروش یک منطقه را همان‌ها انجام دهند، بله احتمالاً ما برایشان دردسر خواهیم شد و طبیعی است که خوششان نیاید.»
قطعاً پاسخ مناسبی به ادعاها داده می‌شود
رئیس کمیسیون سلامت دیجیتال انجمن تجارت الکترونیک تهران نتیجه‌گیری می‌کند: «این فرافکنی کاملی است و آنچه را خودشان انجام می‌دهند، به گردن پلتفرم‌ها می‌اندازند. اعتراض خود را اعلام خواهیم کرد و این آغاز ماجراست. قطعاً پاسخ مناسبی به این ادعاها داده خواهد شد.»
فاضلی درمورد ادعای انجمن داروسازان مبنی‌بر اینکه این روند باعث اشاعه رانت و فساد شده، می‌گوید: «اگر قرار به اقدام حقوقی باشد، این دوستان باید اثبات کنند ما اشاعه فساد می‌کنیم. درحالی‌که دقیقاً عکس آن را انجام می‌دهیم؛ داریم جلوی اشاعه فساد را می‌گیریم. فسادی که در همان لایه‌هایی جریان دارد که ما داریم دسترسی و شفافیت آنها را افزایش می‌دهیم.»
او یادآوری می‌کند: «انجمن داروسازان و تا حدودی سازمان غذا و دارو، البته تلاش می‌کنم این ۲ را جدا از هم ببینم ولی متأسفانه تحت‌تأثیر این انجمن هستند. نمی‌خواهم بگویم کاملاً در یک مسیر حرکت می‌کنند اما بی‌تأثیر هم نیستند. از سه‌چهار سال پیش، انجمن داروسازان مخالفت با ما را شروع کرد. می‌گفتند کجای دنیا پلتفرمی برای فروش دارو وجود دارد؟ ما ۲ سال تلاش کردیم تا توضیح بدهیم ما اصلاً دارو نمی‌فروشیم. فروش دارو همچنان از طریق داروخانه انجام می‌شود. ما صرفاً واسطه هستیم که مشتری نیازمند دارو را شناسایی می‌کنیم و درخواست او را از طریق پلتفرم برای داروخانه‌ها می‌فرستیم؛ چه داروی نسخه‌ای چه OTC یا مکمل.»
«هر داروخانه‌ای که بخواهد، بدون هیچ محدودیتی می‌تواند با ما همکاری کند. درخواست را به نزدیک‌ترین داروخانه در شعاع محل ثبت‌شده کاربر می‌فرستیم و داروخانه، فروشنده اصلی دارو، پاسخگوست.» مدیرعامل پلتفرم دکتردکتر با این توضیح، اضافه می‌کند: «در این فرایند مستقیم وارد فروش نمی‌شویم اما بعد از مدتی، گفتند اگر داروی غیرمجاز داده شود چه؟ اگر اطلاعات نسخه‌ها افشا شود چه؟ و ما به همه این نگرانی‌ها پاسخ دادیم. اگر تخلفی انجام شود، تخلف داروخانه است، نه ما. فقط شفافیت ایجاد کردیم؛ مثلاً اگر دارویی بدون نسخه و غیرمجاز داده شده، قابل‌پیگیری است؛ چون سیستم شفاف است و می‌توان فهمید کدام داروخانه، کدام دارو را به کدام مشتری داده است.»
قبلاً آفلاین، تخلفی انجام می‌شد و کسی نمی‌فهمید
او با بیان اینکه قبلاً در فضای آفلاین ممکن بود تخلفی انجام شود و کسی نفهمد اما امروز آن را شفاف کرده‌ایم، می‌گوید: «بنابراین، این فرایند موجب افزایش شفافیت، افزایش دسترسی و توزیع عادلانه‌تر دارو شده است؛ چه داروخانه بزرگ، چه کوچک، برای ما تفاوتی ندارد. دلیل اصلی نارضایتی برخی دوستان همین شفافیت است؛ زیرا قبلاً در فضای غیرشفاف می‌توانستند برخی تخلفات را انجام دهند.»
فاضلی در پاسخ به نگرانی‌ها درباره اطلاعات نسخه‌ها هم توضیح داد: «بارها با تیم‌های IT سازمان غذا و دارو جلسه گذاشته‌ایم. اصول و چارچوب‌هایی را که دولت مشخص کرده، رعایت کرده‌ایم و بر همین اساس مجوز گرفته‌ایم. اگر نگرانی وجود دارد که اطلاعات نسخه‌ها را مشاهده می‌کنیم، توضیح داده‌ایم که فقط آن را برای داروخانه می‌فرستیم و داروخانه است که آن را بررسی می‌کند، نه ما؛ درنتیجه، تمام ایرادها یا از ابتدا بی‌مورد بوده‌اند یا ما برایشان پاسخ مستدل داشته‌ایم. اگر هم موردی بوده که نیاز به اصلاح داشته، گفته‌ایم که آمادگی همکاری داریم.»
او معتقد است: «برخی دوستان به‌جای پاسخ منطقی، به همه جا چنگ می‌زنند؛ از وزیر و رئیس‌جمهور گرفته تا نهادهای دیگر و با توهین تلاش می‌کنند فضا را خراب کنند. این مسئله قطعاً تبعات قانونی خواهد داشت و ما نیز واکنش مناسبی نشان خواهیم داد.»
فاضلی در پاسخ به پرسش دیجیاتو مبنی‌بر اینکه «برای نظارت بر فعالیت پلتفرم‌های دارویی نیاز به تعریف سازوکارهای جدید است یا خیر؟»، توضیح می‌دهد: «آخرین چارچوب رسمی که درحال‌حاضر داریم، مربوط به اردیبهشت ۱۴۰۳ است؛ آیین‌نامه‌ای که با امضای وزرای وقت ارتباطات و بهداشت تصویب شد. در این آیین‌نامه، کلیات موضوع مشخص شده بود و یک بند آن به سازمان غذا و دارو مأموریت داده بود تا ضوابط فنی اجرایی، به‌ویژه در حوزه دارورسانی، را تدوین کند؛ ازجمله اینکه داروخانه‌ها چگونه نسخه را آماده کنند و پلتفرم‌ها تحت چه شرایطی درخواست دارو را ارسال کنند.»
به عقیده مدیرعامل دکتردکتر، «متأسفانه سازمان غذا و دارو تحت‌تأثیر القائات انجمن داروسازان، به‌جای تدوین ضوابط فنی صرف، عملاً آیین‌نامه‌ای جدید و محدودکننده تهیه کرده که یکی از بندهای بحث‌برانگیز آن الزام به استفاده از سامانه واسط تحت کنترل خود (و غیررسمی تحت‌نفوذ انجمن داروسازان) است.»
زیر بار ساختار آنها نمی‌رویم
او با تأکید بر اینکه ما طبیعتاً با چنین ساختاری موافق نیستیم و زیر بار آن نمی‌رویم، می‌گوید: «از طرفی، قانون کشور نیز تصریح می‌کند که متولی اصلی حوزه سلامت وزارت بهداشت است و ما نیز این موضوع را پذیرفته‌ایم. بااین‌حال در حوزه کسب‌وکارهای پلتفرمی، وزارت ارتباطات نیز باید حضور داشته باشد و همین رویکرد در آیین‌نامه مشترک ۲ وزیر پیشین لحاظ شده بود. برخی تلاش می‌کنند با تغییر دولت، آیین‌نامه قبلی را نادیده بگیرند و ساختار جدیدی با محوریت سامانه‌ای خاص پیاده کنند. خوشبختانه وزیر ارتباطات فعلی مخالفت خود را با این روند اعلام کرده و همراهی لازم را نشان داده است. این موضوع تا این لحظه مانع اعمال تغییرات جدید شده و ما نیز همچنان بر همان چارچوب اولیه ایستاده‌ایم.»
از طرفی، سازمان غذا و دارو درصدد انتقال کل فرایند به سامانه مرجع خود است. فاضلی در پاسخ به این سؤال که «این اقدام چه تبعاتی برای پلتفرم‌ها، کاربران و کل اکوسیستم نوآوری خواهد داشت؟»، توضیح می‌دهد: «این اقدام تبعات گسترده‌ای برای پلتفرم‌ها، کاربران و کل اکوسیستم نوآوری خواهد داشت. تجربه‌های پیشین از ورود دولت به توسعه سامانه‌های مشابه نشان می‌دهد نتیجه اغلب به تجربه کاربری ضعیف و ناپایداری سیستم منجر شده است. این اقدام جایگاه پلتفرم‌ها را به سطحی بسیار پایین تقلیل می‌دهد؛ صرفاً به نقش تولید لینک یا جذب کاربر محدود می‌شوند و برندهای مطرح با تجربه کاربری متمایز، مانند اسنپ‌دکتر، دکتردکتر یا تپسی، عملاً در سامانه واحد به تجربه مشتری یک‌نواخت و ضعیف تبدیل می‌شوند. این مستقیم به برند، تجربه کاربری و کیفیت خدمات آسیب می‌زند.»
او از منظر قانونی هم راه‌اندازی چنین سامانه‌ای توسط نهادی دولتی، آن هم بدون طی مراحل تصویب از مراجع ذی‌صلاح را برخلاف رویه‌های قانونی می‌داند و می‌گوید: «از نظر قانونی، نهادهای دولتی از ایجاد سامانه‌های واسط بدون مجوز منع شده‌اند. اگر بخواهیم نگاه کلی‌تری بیندازیم، ورود نهاد حاکمیتی به لایه تصدی‌گری کسب‌وکار کاملاً در تضاد با اصل رقابت آزاد است. تجربه جهانی و داخلی نشان می‌دهد حضور دولت در این لایه تعادل رقابت را به هم می‌زند و فضای کسب‌وکار را برای بخش خصوصی تنگ می‌کند. درحالی‌که اصل حاکم در سیاست‌های کلان کشور حمایت از بخش خصوصی و رشد اقتصاد دیجیتال است.»
فاضلی اقدام سازمان غذا و دارو در الزام پلتفرم‌ها به تبعیت از سامانه مرکزی را از منظر حقوقی کاملاً قابل‌چالش ارزیابی می‌کند و می‌گوید: «ما نیز اقدام حقوقی لازم را انجام و مستندات خود را به نهادهای ذی‌ربط ارائه داده‌ایم. بخش‌هایی از دولت، ازجمله وزارت ارتباطات و شورای‌عالی فضای مجازی نیز به‌درستی متوجه این موضوع شده‌اند که این اقدامات خلاف قانون است.»
سرمایه‌گذاری بسیار کاهش یافته است
او با بیان اینکه تأثیرات این روند فقط به بیزینس‌ها محدود نمی‌شود، تأکید می‌کند: «سرمایه‌گذاران نیز مردد شده‌اند. در شرایط فعلی که آینده این حوزه شفاف نیست و فضای تصمیم‌گیری خاکستری است و حتی به‌سمت سیاه می‌رود، انگیزه برای سرمایه‌گذاری در بخش دارورسانی بسیار کاهش یافته است. سرمایه‌گذاران صرفاً با احتیاط و محدود سرمایه‌گذاری می‌کنند، درحالی‌که در سایر حوزه‌ها همچنان رغبت سرمایه‌گذاری وجود دارد.»
به گفته رئیس کمیسیون سلامت دیجیتال انجمن تجارت الکترونیک تهران «از طرف دیگر، داروخانه‌ها نیز که از ذی‌نفعان اصلی این فرایند هستند، باوجود تمایل به همکاری، تحت فشار انجمن داروسازان قرار دارند و نگران تبعات احتمالی مشارکت با پلتفرم‌ها هستند. این فضا باعث شده بسیاری از ذی‌نفعان در تصمیم‌گیری‌های خود مردد شوند.»
فاضلی در پاسخ به این پرسش که «اگر فضا به‌سمت انحصارگرایی نهاد دولتی پیش برود، چه آسیب‌هایی متوجه بیماران و مصرف‌کنندگان خواهد شد؟»، می‌گوید: «این روند بیشترین آسیب را به بیماران و مصرف‌کنندگان وارد خواهد کرد. محدودیت خدمات آنلاین به معنای کاهش دسترسی، کاهش کیفیت درمان و افزایش هزینه‌هاست. یکی از مزایای اصلی دارورسانی آنلاین امکان انتخاب برند، دوز و کارخانه تولیدکننده دارو مطابق نسخه پزشک است که در داروخانه‌های سنتی ممکن است با داروی مشابه و با کیفیت پایین‌تر جایگزین شود.»
سنگ‌اندازی برخی به‌خاطر منافع کوتاه‌مدت‌شان
او یادآوری کرد: «از سوی دیگر، خدمات آنلاین امکان دسترسی ساکنان مناطق محروم به داروخانه‌های معتبر را فراهم می‌کند. محروم‌کردن مردم از این خدمات به معنای افزایش هزینه‌ها، کاهش کیفیت و کاهش بهره‌وری در حوزه سلامت است.»
به اعتقاد مدیرعامل پلتفرم دکتردکتر، «در تمام دنیا، دولت‌ها به‌رغم نگرانی‌هایی مانند امنیت داده‌ها و کیفیت درمان، هدفمند از سلامت دیجیتال حمایت می‌کنند. اما متأسفانه در کشور ما، به‌دلیل برخی منافع کوتاه‌مدت، این مسیر با سنگ‌اندازی مواجه شده است.»
