ظهور فرایندهای اتوماسیون و هوش مصنوعی صنایع مختلف را در سراسر جهان متحول کرده است و بخش تولید نیز از این قاعده مستثنی نیست. از مهم‌ترین تغییرات سال‌های اخیر در حوزه تولید، رواج مفهومی به نام کارخانه‌های تاریک (Dark factory) است؛ تأسیسات تولید خودکار که در آنها انسان هیچ دخالتی ندارد و نیازی به سیستم‌های روشنایی نیست. با ما همراه باشید تا به مزایا، معایب و رواج کارخانه‌های تاریک در چین نگاهی بیندازیم.
کارخانه تاریک چیست؟
کارخانه هوشمند یا کارخانه تاریک که کارخانه چراغ‌خاموش نیز شناخته می‌شود، مرکزی کاملاً خودکار است که ربات‌ها، سیستم‌های مبتنی‌بر هوش مصنوعی و دستگاه‌های IoT (اینترنت اشیا) همه یا بیشتر فرایندهای تولید را مدیریت می‌کنند. این کارخانه‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که ۲۴ ساعته بدون دخالت انسان کار کنند. ازآنجایی‌که هیچ کارگری حضور ندارد، این تأسیسات نیازی به روشنایی ندارند؛ ازاین‌رو به آنها کارخانه تاریک می‌گویند.
مزایا و معایب کارخانه تاریک
عوامل و مزایای متعددی باعث شده‌اند کارخانه‌های تاریک به وجود بیایند. در ادامه مهم‌ترین آنها را بررسی می‌کنیم:
- افزایش راندمان: سیستم‌های خودکار سریع‌تر و دقیق‌تر از نیروی انسانی کار می‌کنند و خطاهای تولید را کاهش و بازده را افزایش می‌دهند.
- کاهش هزینه‌ها: حذف نیروی انسانی به‌طور قابل‌توجهی هزینه‌های مختلف ازجمله دستمزد، مزایا و هزینه‌های ایمنی محل کار را کاهش می‌دهد.
- انجام عملیات‌ها به‌صورت ۲۴/۷: برخلاف کارگران انسانی، ماشین‌ها نیازی به استراحت، تعطیلات یا خواب ندارند که منجر به ایجاد چرخه‌های تولید دائمی می‌شود.
- بهبود ایمنی: کارهای خطرناک در محیط‌های سخت را می‌توان به ربات‌ها سپرد تا صدمات محل کار را کاهش داد.
- افزایش و انعطاف در تولید: تولید مبتنی‌بر هوش مصنوعی بدون نیاز به آموزش گسترده نیروی کار می‌تواند به‌سرعت با تقاضاهای درحال تغییر بازار سازگار شود.
البته این روش مسائل و معایبی نیز دارد:
- هزینه‌های اولیه بالا: راه‌اندازی کارخانه کاملاً خودکار مستلزم سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی در بخش رباتیک، هوش مصنوعی و زیرساخت است.
- اخراج نیروی کار انسانی: حذف کارگران انسانی نگرانی‌هایی را درباره بیکاری و جابه‌جایی نیروی کار ماهر ایجاد کرده است.
- نقص‌های فنی: فرایندهای اتوماسیون به سیستم‌های پیچیده‌ای متکی است که نیاز به نگهداری و نظارت منظم دارند. یک نقص می‌تواند فرایند تولید را کامل متوقف کند.
- خطرات امنیت سایبری: با اتوماسیون متکی‌بر هوش مصنوعی و اینترنت اشیا، این سیستم‌ها در برابر حملات سایبری آسیب‌پذیرتر می‌شوند.
کارخانه‌های تاریک در چین
یکی از کشورهایی که روی کارخانه تاریک سرمایه‌گذاری زیادی کرده، چین است. نام یکی از شهرهای صنعتی این کشور پرجمیعت نیز با کارخانه‌های تاریک گره خورده است: دونگوان (Dongguan). در این شهر می‌توان روی تلخ کارخانه‌های تاریک را دید. سال ۲۰۱۵ بیش از ۴۳ هزار نفر در این شهر با ربات‌ها جایگزین شدند.
تقریباً همه ۸ میلیون نفر جمعیت دنگوان از شهرهای دیگر به این شهر مهاجرت کرده‌اند تا در آن کار کنند؛ البته ۷۲۰ هزار کودک نیز در این شهر متولد شده‌اند و بومی آنجا محسوب می‌شوند. اما با رواج کارخانه‌های تاریکی بسیاری از کارکنان قدیمی پس از چند دهه زندگی و کار در این شهر، به شهرهای اصلی خود بازگشتند.
البته جنبه مثبت فناوری این است که این شهر ارزش اقتصاد استان گوانگ‌دونگ را به یک‌تریلیون و ۲۰۰ میلیارد دلار افزایش داده که بیشتر از تولید ناخالص داخلی اندونزی است. گوانگ‌دونگ بسیاری از کالاهای مصرفی تولیدی این کشور آسیایی را تولید می‌کند، تقریباً نیمی از موبایل‌ها و ۸۰ درصد اجاق‌های مایکروویو کشور در این استان ساخته می‌شوند.
کدام شرکت‌ها دارک فکتوری دارند؟
تاکنون چندین شرکت پیشرو خطوط تولید چراغ‌خاموش را پذیرفته‌اند و گام‌های مهمی در اتوماسیون برداشته‌اند؛ برای مثال شرکت Fanuc ژاپن صاحب یکی از معروف‌ترین دارک فکتوری‌هاست. در تأسیسات این شرکت در ژاپن، بازوهای رباتیک با خطوط تولید کاملاً خودکار تولید می‌شوند؛ یعنی ربات‌ها خودشان را بدون دخالت انسان می‌سازند. شرکت زیمنس آلمان نیز در بخش تولید قطعات الکترونیکی، کارخانه‌های تاریک احداث کرده است.
شرکت تسلا نیز به‌سمت اتوماسیون رفته است؛ البته تأسیسات تسلا هنوز نیاز به نظارت انسانی دارد اما این شرکت قصد دارد در آینده به‌سمت تولیدات کاملاً مستقل برود. آدیداس نیز از کارخانه‌های موسوم به Speedfactories خود در آلمان و ایالات متحده پرده برداشت که از رباتیک و هوش مصنوعی برای تولید کفش‌های کتانی با کمترین دخالت انسان استفاده می‌کند.
چند ماه قبل نیز شیائومی چین از افتتاح و راه‌اندازی نسل جدید کارخانه تولید گوشی‌های هوشمند خود در پکن خبر داد. این کارخانه جدید می‌تواند ۲۴ ساعت شبانه‌روز بدون هیچ نیروی انسانی کار کند. شیائومی ادعا می‌کند ظرفیت تولید این کارخانه در هر ثانیه یک گوشی هوشمند است.
در چند سال اخیر، شرکت‌های مطرح بزرگ به کارخانه‌های تاریک علاقه‌مند شده‌اند اما نمی‌توان با قطعیت گفت در آینده تمام خطوط تولید به کارخانه‌های تاریک تبدیل می‌شوند یا خیر. برخی کارشناسان می‌گویند شاید ایجاد کارخانه‌های هیبریدی رویکرد بهتری باشد: درحالی‌که اتوماسیون به رشد خود ادامه خواهد داد، صنایع و فرایندهای خاصی همچنان به نظارت انسانی نیاز خواهند داشت.
همچنین کارخانه‌های مبتنی‌بر هوش مصنوعی ممکن است در بخش‌هایی مانند الکترونیک و خودروسازی رایج‌تر شوند ولی صنایعی که نیاز به سفارشی‌سازی و مهارت دارند، همچنان به کارکنان انسانی وابسته بمانند. دولت‌ها و کسب‌وکارها همچنین باید به نگرانی‌های اخلاقی، مانند ارتقای مهارت‌های نیروی کار، ایجاد شغل و مقررات هوش مصنوعی توجه کنند تا مطمئن شوند اتوماسیون به نفع کل جامعه است.
