مدیرعامل هلدینگ فناپ بر لزوم توسعه نهادی نوآوری در دانشگاه‌ها تاکید کرد و دیدگاه خود را بر مبنای مطالعات تجاربی که در یک دهه گذشته در کشور اتفاق افتاده، به اشتراک گذاشت.
به گزارش روابط‌عمومی و برندینگ فناپ، نخستین کنفرانس ملی «دانشگاه آینده در گذر تحول دیجیتال» ۶ اسفند جاری در دانشگاه خاتم برگزار شد. شهاب جوانمردی در این برنامه گفت: این مطالعات بیش از آن‌که واجد اطلاعات خیلی شگرف و یا جدیدی باشد، نگاه عمیقی به آن چیزی است که طی این سال‌ها در کشور رخ داده است تا بتوان موضوع نوآوری در دانشگاه‌ها را به‌صورت نهادینه دنبال کرد.
به گفته او، مرور ۱۰سال توسعه نوآوری در کشور از منظر دانشگاهی، ما را به یک جمع‌بندی می‌رساند و آن این است که اگر بخواهیم نوآوری در دانشگاه‌های ما همراه با یک مسیر موثر توسعه‌یابنده باشد باید به ایجاد نهادهایی که متولی این قضیه شوند توجه جدی‌تری داشته باشیم و توسعه نهادی در دانشگاه‌ها را جدی بگیریم.
مدیرعامل هلدینگ فناپ به بررسی دقیق‌تر تجارب دانشگاه‌های شریف و علامه طباطبایی اشاره و تاکید کرد: برای توسعه نوآوری در دانشگاه، به ۵ اقدام اساسی شامل «ترویج، فرهنگ‌سازی و آموزش»، «تیم‌سازی و حمایت از ایده‌ها»، «توسعه شرکت‌های نوپا»، «خدمات تجاری‌سازی، سرمایه‌گذاری و حمایت مالی» و در نهایت «پایدارسازی شرکت‌ها» نیاز داریم. دانشگاهی به سمت توسعه‌یافتگی می‌رود که عملا این ۵ اقدام ویژه را در خود تعریف کند.
او با بیان اینکه خروجی دانشگاه‌ها علاوه‌بر فارغ‌التحصیلان تراز بین‌المللی و مقالات قابل قبول و مورد پذیرش ژورنال‌های معتبر خارجی، یک محصول قابل اندازه‌گیری هم می‌تواند باشد که اثرگذاری آن در اقتصاد کشور دیده شود، افزود: به‌طور مثال دانشگاه MIT گزارشی را با عنوان اثرات کارآفرینانه دانشگاه در جامعه هر ۵ سال یک‌بار منتشر می‌کند که در گزارشی که انتهای سال ۲۰۱۹ منتشر شده است، به این مساله اشاره دارد که فارغ‌التحصیلان دانشگاه MIT در سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰ بیش از ۱۲هزار شرکت ایجاد کردند. در این گزارش پیش‌بینی شده که با روندی که این دانشگاه پشت سر گذاشته طی سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ بیش از ۱۸ هزار کمپانی را به اقتصاد امریکا اضافه کرده است. کمپانی‌هایی که گردش مالی آنها تقریبا دوهزار میلیارد دلار است و اگر از حیث ارزش‌افزوده قرار بود به‌عنوان یک کشور تلقی شوند، معادل کشور یازدهم دنیا می‌توانستیم GDP آنها را اندازه‌گیری یا معادل‌سازی کنیم. این کمپانی‌ها برای بیش از چهارمیلیون نفر اشتغال ایجاد کرده‌اند.
دکتر جوانمردی اضافه کرد: اینجاست که فارغ‌التحصیلان دانشگاهی مانند MIT علاوه بر آن‌که به‌عنوان افراد خبره دارای ضریب اشتغال بالایی هستند و بعد از فارغ‌التحصیلی در سریع‌ترین زمان ممکن، جذب صنعت، جوامع دانشگاهی و یا نهادهای عمومی می‌شوند، بلکه تاثیر کارآفرینانه‌‌شان هم قابل اندازه‌گیری است.
چالش‌های نهادسازی در دانشگاه‌های کشور
او به اشاره به تجارب نهادسازی در برخی دانشگاه‌های کشور گفت: بعضی از دانشگاه‌ها ابتدا آن نهاد را درست کردند و سعی کردند که تک تک این زیرنهادها یا زیربخش‌ها را در خودشان شکل دهند؛ مانند سیاستی که در ایجاد پارک‌های علم و فناوری و زیرمجموعه‌های آنها مانند مراکز رشد و صندوق‌های پژوهش شاهد بودیم. یرخی از دانشگاه‌ها هم مانند دانشگاه شریف، مسیر معکوسی را طی کردند. یعنی گام به گام، آن زیرنهاد مربوطه و واحد متولی را شکل دادند و نهایتا پارک دانشگاه شبیه یه چتر بالادستی عمل کرده که بتواند متولی همه این بخش‌ها شود.
مدیرعامل هلدینگ فناپ یکی از چالش‌هایی که در کشور با آن مواجه هستیم را مربوط به نبود نگاه نهادی دانست که با اینکه کارهای خوبی انجام می‌شود اما ماندگار و پایدار نیست و گفت: در برخی مواقع نیز وقتی ما به یک مجموعه فعالیت‌ها نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که در یک بخش آن ممکن است که یک نهادی را ایجاد کرده باشیم اما آن زنجیره‌ای که بتواند کارها را پوشش دهد و اتصال به قبل و بعد داشته باشد و بعد در یک اکوسیستم بزرگ‌تر مانند جامعه بتواند تابع خود را داشته باشد، خوب شکل نگرفته و عملا باعث می‌شود خیلی از اقداماتی که انجام می‌دهیم تبدیل به یک جریان ماندگار زاینده نشود.
«مرکز کارآفرینی» در دانشگاه‌ها جانمایی شود
او در توضیح هر یک از ۵ اقدام اساسی مورد نیاز برای توسعه نهادی در دانشگاه‌ها، به موضوع «ترویج، فرهنگ‌سازی و آموزش» به‌عنوان اولین اقدام اشاره کرد و گفت: با توجه به اینکه دانشگاه‌ها قاعدتا بر مبنای سنت پیشینی، موضوع آموزش و پژوهش را جدی‌ترین ماموریت خود می‌دانند، اینکه بحث کارآفرینی و ارزش‌آفرینی و توسعه نوآوری در جریان دانشجویی و اساتید و در شاکله دانشگاه جانمایی شود به‌عنوان مهم‌ترین گام است که شاید خیلی ساده و بدیهی به نظر برسد. اما واقعیت قضیه این است که بسیاری از دانشگاه‌های کشور به‌رغم اهتمام بسیار جدی که به بحث توسعه نوآوری دارند، حواسشان نبوده که باید یک مرکز مسئولیت در این راستا ایجاد شود تا بتواند در فرهنگ جاری دانشگاه، تغییر و تحول رخ دهد. یعنی ما می‌بینیم که در اسناد بالادستی و اسناد راهبردی نهادهای دانشگاهی، موضوع توسعه نوآوری و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان درج شده است اما فراموش می‌کنیم که این فرهنگ است که عملا بر این موضوع سیطره دارد و تصمیم نهایی برای اینکه چیزی ماندگار شود یا خیر را برعهده دارد. به بیان دیگر دانشگاه‌های ما به خاطر اینکه به وجه فرهنگ‌سازی و ترویج، اهتمام جدی نداشته‌اند در حوزه نهادسازی موفق نبوده‌اند.
جوانمردی پیشنهاد داد که نهاد مناسبی با عنوان «مرکز کارآفرینی» در دانشگاه‌ها جانمایی شود؛ این مرکز می‌تواند ذیل معاونت پژوهشی یا ذیل معاونت آموزشی شکل بگیرد. البته بر مبنای مطالعات ما، معاونت پژوهشی می‌تواند جایگاه مناسب‌تری باشد که نهاد «مرکز کارآفرینی» را شکل دهد و در ترویج مفهوم و توسعه آن پافشاری کند تا در نهایت آن را تبدیل به یک سنت و جریان ماندگار در دانشگاه کند.
او گفت: ایجاد فرهنگ و اتمسفری که دانشجوها با آنها مواجه می‌شوند مهم است؛ این که آیا ما دانشجویان را تشویق می‌کنیم که وقت خود را برای مسائل کارآفرینانه بگذارند یا خیر؟ آیا با آموزش‌های جانبی و با حضور کارآفرینان در دانشگاه، این را تبدیل به جریان تشویقی و یک روند دائمی می‌کنیم و یا نه، فقط شعاری و از حیث رونمایی به مساله نگاه می‌کنیم؟ این دیدگاه‌ها باعث می‌شود که آن مرکز کارآفرینی موفق شود یا خیر! برای مثال مطالعات ما در مرکز کارآفرینی شریف نشان می‌دهد حجم زیادی از رویدادهایی که مداوم هم تکرار می‌شدند و برنامه‌هایی که دانشجویان و اساتید درگیر آن بودند، برای کمک به این موضوع بود که دانشجویان با این فضا آشنا شوند و بدانند از کجا شروع کنند. چرا که اغلب مسائلی که دانشجویان با آن مواجه هستند، این است که نمی‌دانند از کجا باید شروع کنند و همیشه این سوال را می‌پرسند که از کجا شروع و به کجا مراجعه کنیم و چه کسی پاسخگوی سوالات ما است؟ و یا اینکه اگر این ایده و طرح را داشته باشیم قدم بعدی ما چه خواهد بود؟ آیا ما رها می‌شویم و یا مورد حمایت قرار می‌گیریم؟ قاعدتا مرکز کارآفرینی دانشگاه باید مسئولیت این موضوع را برعهده داشته باشد.
بیش از ۱۰۰ شتاب‌دهنده در کشور لایسنس دارند
او در مورد اقدام دوم برای توسعه نهادی دانشگاه‌ها که مربوط به بحث «تیم‌سازی و حمایت از ایده‌ها» است، خاطرنشان کرد: بر مبنای مطالعاتی که داشتیم، بهترین نهادی که می‌تواند این ماموریت را به نتیجه برساند شتاب‌دهنده‌ها هستند. بیش از ۱۰ سال است که شتاب‌دهنده‌ها در کشور هم در بخش خصوصی و هم در دل دانشگاه‌ها شکل گرفتند. امروز بیش از ۱۰۰ شتاب‌دهنده در کشور لایسنس دارند و مطالعات ما نشان می‌دهد که راهبری شتاب‌دهنده‌های دانشگاه بهتر است که در اختیار بخش خصوصی باشد.
مدیرعامل هلدینگ فناپ توضیح داد: شتاب‌دهنده‌ها فارغ از جریان آموزشی و پژوهشی دانشگاه با درک دغدغه‌های آنها می‌توانند راهبری انجام دهند تا کم‌کم فضای کسب‌وکاری در دل نهاد دانشگاه قرار گیرد و ادبیات مشترک و تعامل ایجاد شود. یعنی به جای اینکه ما دوباره یک نهادسازی انجام دهیم و کل این زیرساخت‌ها، نفرات مربوطه، روال‌ها و فرآیندها را از اول شکل دهیم، بهترین حالت این است که از شتاب‌دهنده‌های موفق بخش خصوصی به‌عنوان یک نهاد دانشگاهی استفاده کنیم. این موضوع کمک می‌کند که تیم‌سازی شکل گیرد و مدل کسب‌وکار هم اصلاح شود و بهبود یابد. چرا که یکی از جدی‌ترین عوامل شکست استارتآپ‌ها، تیم‌های نامتجانس یا تیم‌هایی هستند که به شکل مناسب فرم نگرفتند و کامل نیستند و قابلیت موفق‌شدن در آینده را ندارند. در این موضوع شتاب‌دهنده‌های بخش خصوصی که امتحان خود را پس داده‌اند گزینه‌های بسیار بهتری هستند. مانند شتاب‌دهنده تریگ‌آپ، شتاب‌دهنده تهران‌سایت و آبان و….
او گفت: ما در گروه مالی پاسارگاد، تجربه شتاب‌دهنده تریگ‌آپ به‌عنوان یک نهاد قابل اتکا را داریم که در همه این سال‌ها می‌تواند برای ما یک تجربه قابل بررسی و کمک‌دهنده باشد.
توسعه شرکت‌های نوپا در چارت مراکز رشد دانشگاهی
او اقدام سوم برای توسعه نهادی دانشگاه‌ها را مربوط به «توسعه شرکت‌های نوپا» دانست و تاکید کرد: برای توسعه شرکت‌های نوپا از بین همه مدل‌هایی که عملا دانشگاه‌ها تجربه کرده‌اند، مدل مرکز رشدی که دانشگاه از وزارت علوم مجوز می‌گیرد و آن را در چارت سازمانی خود جانمایی می‌کند و این را به‌عنوان یک بخش قطعی و لاینفک از خودش می‌داند، بهترین کارکرد را داشته است. ما بعضا دیده‌ایم که می‌خواهیم چسبندگی به دانشگاه بیشتر باشد، اینجاست که آن شأن توسعه محصولی دانشگاه، فراتر از تربیت فارغ‌التحصیل و تولید مقاله، در ساختار سازمانی دانشگاه می‌نشیند و مرکز رشد کمک می‌کند که موضوع توسعه شرکت‌های نوپا به‌عنوان یک مسئولیت جدی مورد توجه قرار گیرد و عاملی باشد که خروجی دانشگاه بر مبنای آن اندازه‌گیری شود. از سوی دیگر مراکز رشد تلاش می‌کنند که ریسک کسب‌وکارهای نوپا را با دادن امکاناتی مثل محل استقرار، ارائه خدمات مشاوره کسب‌وکاری و حقوقی کاهش دهند.
مدیرعامل هلدینگ فناپ اضافه کرد: پیشنهاد ما این است که دانشگاه برای اینکه بتواند امکاناتش را در اختیار مرکز رشد قرار دهد خودش مسئولیت داشته باشد و به جای آن‌که برای ارائه خدماتی کسب‌وکاری خود را به نفرات با تخصص‌های مختلف تجهیز کند، از نهادهای بیرونی مانند بخش خصوصی، شتاب‌دهنده‌ها و VCها کمک بگیرد و به جای آن‌که چارت سازمانی خود را گسترش دهد، به سمت خرید خدمت از بخش خصوصی برود تا در نهایت یک مرکز رشد قابل اتکا داشته باشد.
حضور دانشگاه‌ها در ترکیب سهامی صندوق‌های پژوهش و فناوری
شهاب جوانمردی چهارمین اقدامی که در نهادسازی دانشگاه‌ها باید مورد توجه قرار گیرد را مبحث «خدمات تجاری‌سازی، سرمایه‌گذاری و حمایت مالی» عنوان کرد و درباره مواجهه با دوگانه‌ای در این زمینه توضیح داد.
او گفت: از یک سمت، لزوما تخصص این موضوع در دل دانشگاه‌ها وجود ندارد که چطور ما یک نهاد نوپای کسب‌وکاری، استارت‌آپ و یا یک شرکت دانش‌بنیان را تامین مالی کرده و به تجاری‌سازی خدمات و محصولات آن کمک کنیم. از سمت دیگر، اتصال آن نهاد با دانشگاه به‌نظر یک امر الزامی است تا دانشگاه توسعه پیدا کند. اینجاست که پیشنهاد ما حضور دانشگاه‌ها در ترکیب سهامی صندوق‌های پژوهش و فناوری است. به این معنی که به‌عنوان یک سهم ۲۰ تا ۳۰ درصدی در آنجا حضور داشته و مشارکت جدی داشته باشند بدون اینکه راهبری صندوق را در اختیار بگیرند. در این صورت در موضوع تامین‌مالی دیدگاه‌های جدید و رشد و توسعه در دانشگاه هم اتفاق خواهد افتاد.
مدیرعامل هلدینگ فناپ تصریح کرد: مجوز صندوق‌های پژوهش و فناوری از طریق کارگروه دائمی محصولات دانش‌بنیان ذیل معاونت علم و فناوری ریاست‌جمهوری صادر می‌شود و امروز وقتی به صندوق‌های پژوهش و فناوری در کشور نگاه می‌کنیم در هرکدام حداقل یک یا دو ضلع دانشگاهی مشاهده می‌شود. در این صورت این صندوق‌ها می‌توانند بخشی از خدمات موردنیاز در بحث ارزش‌گذاری و تجاری‌سازی را از نهادهای بیرونی خرید خدمت کنند و خودشان یک مجموعه‌های چابک و بدون سربارهای مالی اضافی باشند. این صندوق‌ها قاعدتا بر مبنای لایسنسی که دارند می‌توانند بحث صدور ضمانت‌نامه، اعطای تسهیلات و مشارکت در سرمایه‌گذاری را هم پیش ببرند.
جای خالی پایدارسازی شرکت‌ها در دانشگاه
دکتر جوانمردی گفت: در مورد «پایدارسازی شرکت‌ها» به‌عنوان پنجمین اقدامی که نهاد دانشگاه باید به آن توجه کند، متاسفانه یک مدل موفق قابل اتکا هنوز در کشور ندیده‌ام اما مثال‌های موفقی از این جنس را می‌توان در دانشگاه‌های خارج از کشور نظیر هاروارد، MIT و برکلی یافت. ولی ما در ایران، هنوز فرآیندی نداریم که تیم شکل گرفته و تبدیل به یک استارت‌آپ شود و گسترش یابد و دانشگاه به تامین مالی و تجاری‌سازی آن کمک کرده باشد و مواهب آن به مجموعه بازگشته و تبدیل به یک جریان پایدار برای نهاد دانشگاه شود. در این وجه ما هنوز خیلی موضوع پررنگی نداریم؛ ضمن اینکه این شاخص اشتغال‌زایی که امروزه در دانشگاه‌ها به‌عنوان یکی از شاخص‌های موفقیت توسط وزارت علوم محسوب می‌شود، می‌تواند در این وجه ایفای نقش کند.
او افزود: در اینجا این سوال پیش می‌آید که برای آن‌که این جریان‌سازی مالی در سال‌های متمادی تبدیل به یک پشتوانه برای دانشگاه شود چه کار باید کرد و کدام خرید به‌موقع سهام از شرکت‌های خوب، در موعد مناسب می‌تواند تبدیل به یک ثروت یا یک جریان نقدینگی برای دانشگاه شود؟ حال در قالب حق‌امتیاز نیم‌درصد یا یک‌درصد فروش یا سود آن شرکت‌ها به‌واسطه حمایت و پشتیبانی و برند دانشگاه که بتواند به توسعه این جریان در آینده کمک کند؟ پیشنهاد ما این است که یک نهاد تخصصی، یک شرکت سرمایه‌گذاری و یا یک بنیاد تخصصی دراین حوزه ایفای نقش کند. در حال حاضر دانشگاه شریف و دانشگاه تهران این نهادها را درست کرده‌اند؛ منتها معیار دقیقی برای اندازه‌گیری موفقیت این نهادهای جدیدالتاسیس در دست نیست تا بتوان با قاطعیت گفت که آن مدل‌هایی که حداقل این دو دانشگاه اجرایی کرده‌اند موثر بوده است.
مدیرعامل هلدینگ فناپ تاکید کرد: این ۵ پیشنهاد حاصل مشاهده آن چیزی بود که در فضای نوآوری دانشگاه‌ها رخ داده است. باور ما این است که دانشگاه‌ها فراتر از ارائه محصولات فردی و انسانی، قرار است به‌طور جدی محصولات کسب‌وکاری و جمعی هم داشته باشند و برای اینکه به این موضوع برسیم و یک جریان توسعه‌یابنده و ماندگار داشته باشیم چاره‌ای نداریم جز آن‌که به استقرار و بنیانگذاری نهادها و زیرنهادهای مربوطه، به‌عنوان یک مجموعه متصل به دانشگاه اهتمام کنیم.
مقالات دیگر
بدون نظر! اولین نفر باشید