تاکسیرانی تهران، در قلب یکی از پرترددترین کلان‌شهرهای جهان، هرچند با راه‌اندازی «سامانه برخط» گامی به‌سوی تحول دیجیتال برداشته، اما در همان گام نخست، پرسش‌های فراوانی را در ذهن شهروندان ایجاد کرده است. مهم‌ترین چالش این طرح، عدم طراحی و ارائه اپلیکیشنی برای استفاده مسافران است؛ مسئله‌ای که کارآمدی آن را زیر سوال برده. آیا سازمان تاکسیرانی تهران، شتاب‌زده تنها قصد رونمایی از طرحی را داشته که هنوز به‌طور کامل پیاده‌سازی نشده است؟
به گزارش دیجیاتو، سال‌هاست که فناوری در حوزه حمل‌ونقل عمومی در جهان نقش‌آفرینی می‌کند. پلتفرم‌هایی نظیر Uber ،Lyft ،Bolt و Didi تحولی بنیادین در تاکسیرانی سنتی ایجاد کرده‌اند؛ از رزرو آنلاین و پرداخت دیجیتال گرفته تا مکان‌یابی لحظه‌ای و سیستم امتیازدهی متقابل راننده و مسافر. این مدل نه‌تنها موجب افزایش شفافیت و امنیت شده، بلکه رضایت کاربران را نیز به‌طور قابل‌توجهی افزایش داده است. در ایران نیز نمونه‌های داخلی اسنپ‌و تپسی و همچنین بازیگران کوچک‌تری مانند ماکسیم و شرکت‌های محلی، در همین مسیر گام برداشته و موثر بوده‌اند.
افزون بر این، بهره‌گیری از فناوری در حمل‌ونقل عمومی به کاهش آلودگی هوا، صرفه‌جویی در مصرف سوخت و هم‌راستایی با سیاست‌های زیست‌محیطی دولت‌ها کمک کرده، این در حالی است که سیستم سنتی تاکسیرانی در ایران، همچنان با بی‌نظمی در خیابان‌ها و نبود شفافیت و عدالت در تعیین نرخ کرایه‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کند.
راه‌اندازی سامانه «تاکسی برخط» از سوی سازمان تاکسیرانی تهران، حرکتی مثبت در جهت گذار از نظارت سنتی به سمت نظارتی هوشمند، لحظه‌ای و دقیق تلقی می‌شود. اما در روزهای پایانی سال ۱۴۰۳، سامانه‌ای رونمایی شد که تنها برای رانندگان طراحی شده و بر روی پلتفرم شهرزاد قرار گرفته است. طبق این طرح، رانندگان تاکسی‌های خطی موظفند هنگام سوار کردن مسافر، مبدأ و مقصد را در اپلیکیشن خود وارد کرده و کرایه تعیین‌شده را دریافت کنند. نکته بحث‌برانگیز در این میان، نبود اپلیکیشن برای مسافران است؛ چرا که مسافر برای اطلاع از مبلغ کرایه باید به تلفن‌همراه راننده مراجعه کند، اقدامی که تا حدودی با حریم خصوصی افراد در تضاد است.
برای اطلاع از جزئیات این سامانه، دیجیاتو گفت‌وگویی با مدیرعامل سازمان مدیریت و نظارت بر تاکسیرانی شهر تهران انجام داده است که در ادامه می‌خوانید.
شهرداری تهران با هدف ارتقای کیفیت خدمات‌رسانی و بهبود نظارت بر عملکرد ناوگان تاکسیرانی، سیستم سنتی و میدانی تاکسیرانی را به سامانه‌ای هوشمند و برخط تبدیل کرده تا به هدف حمل‌ونقل هوشمند شهری و افزایش بهره‌وری در حوزه نظارت بر فعالیت تاکسی‌ها نزدیک‌تر شود. این جملات را «شادی مالکی»، مدیرعامل سازمان مدیریت و نظارت بر تاکسیرانی تهران، به دیجیاتو می‌گوید.
درحال‌حاضر حدود ۸۰ هزار دستگاه تاکسی در پایتخت فعالیت می‌کنند که نزدیک به ۳۰ هزار دستگاه از این تعداد در خطوط مشخص سازمان تاکسیرانی مشغول به کارند. سایر تاکسی‌ها نیز گردشی، فرودگاهی، ترمینالی، ایستگاه‌های راه‌آهن و تاکسی‌های تلفنی خدمات ارائه می‌کنند. مالکی در این‌باره توضیح می‌دهد: «باتوجه‌به وسعت ناوگان تاکسیرانی، امکان دستیابی به نظارت مؤثر از طریق روش‌های سنتی وجود نداشت؛ به همین دلیل سال ۱۴۰۳ و منطبق با سیاست‌های شورای شهر تهران و تدابیر شهردار، موضوع هوشمندسازی عملکرد تاکسی‌ها در دستورکار قرار گرفت و این پروژه با همکاری سازمان فناوری اطلاعات شهرداری تهران عملیاتی شد.»
این طرح در فاز اول خود قرار دارد؛ در این مرحله تمام تاکسی‌های خطی موظف شده‌اند اپلیکیشن ویژه‌ای روی تلفن همراه هوشمند خود نصب کنند. هر راننده پیش از آغاز فعالیت روزانه، باید سفر خود را در سامانه ثبت کند. به گفته مدیرعامل سازمان مدیریت و نظارت بر تاکسیرانی شهر تهران، «این فرایند موجب می‌شود مدت هر سفر دقیق مشخص شده و محاسبه نرخ کرایه بر مبنای این اطلاعات انجام شود.»
راننده: از این سامانه بی‌خبرم
این سخنان مالکی درحالی است که یک راننده تاکسی که حدود ۸ سال در این سازمان فعالیت دارد در گفتگو با دیجیاتو از این طرح و اپلیکیشن اظهار بی‌اطلاعی می‌کند و می‌گوید: «اگرچه تاکنون در این زمینه اطلاعات و خبری از تاکسیرانی دریافت نکرده‌ام اما از چنین طرحی حتماً استقبال می‌کنم چراکه دنیا، دنیای فناوری است و با وجود تاکسی‌های آنلاین، تاکسیرانی هم باید به این عرصه پا می‌گذاشت.»
در این میان، اجرای سیستم شناورسازی نرخ کرایه، قابلیتی است که مالکی اجرای آن را نخستین بار در ناوگان تاکسیرانی تهران اعلام می‌کند و می‌گوید: «هرچند سال‌های گذشته این موضوع به‌عنوان تکلیفی قانونی مطرح بود، اجرای عملی آن از سال گذشته آغاز شد. براساس این سیستم، نرخ کرایه در ساعات اوج ترافیک و بر مبنای مدت واقعی سفر و شرایط مسیر تعیین می‌شود.»
پرسشی که اینجا مطرح می‌شود این است که نرخ کرایه‌ها در این سامانه چگونه تعیین می‌شود؟ او دراین‌باره توضیح می‌دهد: «نرخ کرایه‌ها در بسیاری از خطوط که تحت‌تأثیر ترافیک نیستند، تغییری نخواهد کرد و حتی در مسیرهای پرترافیک نیز افزایش نرخ فقط در حد محدود و شناور خواهد بود؛ برای مثال، در بازه زمانی مشخصی، ممکن است فقط ۵ درصد افزایش نرخ داشته باشیم. در موارد خاص، این افزایش می‌تواند به ۱۵ درصد یا بیشتر برسد اما براساس مصوبه سال گذشته، سقف افزایش نرخ حداکثر ۵۰ درصد تعیین شده است. با این توضیح که نرخ کرایه در این سیستم برمبنای زمان سفر و آنلاین محاسبه می‌شود و راننده نقشی در تعیین آن ندارد. در ساعت‌های اوج مانند ۷ تا ۹ صبح روزهای شنبه، اگر ترافیک روان باشد، سامانه ممکن است افزایش نرخ اعمال نکند. نرخ کرایه کامل به زمان واقعی سفر وابسته است.»
طبق این توضیح، «شفافیت در نرخ کرایه، امکان پرداخت آنلاین و ترغیب رانندگان به فعالیت در ساعات اوج ترافیک از دیگر مزایای این طرح است» که مدیرعامل سازمان تاکسیرانی تهران درباره آن می‌گوید: «در گذشته، به‌دلیل افزایش زمان سفر در ساعات اوج ترافیک، بسیاری از رانندگان ترجیح می‌دادند از خطوط فعالیت خارج شده و مسافران را دربستی جابه‌جا کنند که این مسئله موجب ازدحام و معطلی زیاد در پایانه‌ها می‌شد. با اجرای این طرح و شفاف شدن نرخ‌گذاری، انگیزه رانندگان برای فعالیت در ساعات شلوغ افزایش یافته است.»
چرا اپلیکیشن برای مسافر در نظر گرفته نشده
«شفافیت در نرخ کرایه» موضوعی است که مالکی بر آن به‌عنوان یکی از مزایای این سامانه تاکید می‌کند اما راننده‌ای با ۳۰ سال اشتغال در این سازمان به دیجیاتو می‌گوید: «این سامانه نرخ کرایه را محاسبه می‌کند اما مسافر آن را قبول ندارد چون هم از این سیستم باخبر نیست و هم نبود اپلیکیشن برای مسافر دردسرساز است چون وقتی به او اعلام می‌کنیم سیستم این مبلغ را حساب کرده قبول نمی‌کند.»
این راننده اضافه می‌کند: «مسافر حاضر است به مسافرکش‌های شخصی مثلاً ۵۰ هزار تومان پرداخت کند اما وقتی ما هزینه را به‌عنوان تاکسی ۳۰ هزار تومان اعلام می‌کنیم، آن را قبول ندارد. درحالی‌که اگر مسافر از این سامانه مطلع باشد و اپ مخصوص به خودش را داشته باشد مثل تاکسی‌های آنلاین همه‌چیز مشخص و توافق شده قبل از شروع سفر بین دو طرف، مسافر و راننده، است.»
درحالی این روزها راننده تاکسی‌ها با این مشکلات دست‌وپنجه نرم می‌کنند که طبق گزارش تاکسیرانی «در فاز اول طرح، فقط رانندگان موظف به نصب اپلیکیشن هستند و مسافران بدون اپلیکیشن نیز می‌توانند از خدمات بهره‌مند شوند اما در فاز دوم، نصب اپلیکیشن برای مسافران نیز پیش‌بینی خواهد شد تا بتوانند پیش از خروج از منزل نرخ لحظه‌ای سفرهای خود را بررسی و تصمیم‌گیری کنند.»
ثبت‌نام ۴۵ هزار راننده تاکسی در سامانه
آمار نشان می‌دهد تاکنون ۴۵ هزار راننده تاکسی در این سامانه ثبت‌نام کرده‌اند و اپلیکیشن «تاکسی برخط» زیرمجموعه پلتفرم «شهرزاد» فعالیت می‌کند. مالکی درباره این موضوع توضیح می‌دهد: «شهروندان می‌توانند با اسکن کد QR روی شیشه تاکسی نرخ کرایه لحظه‌ای را مشاهده کنند و درصورت تمایل، آنلاین پرداخت کنند. چنانچه مسافر اپلیکیشن «شهرزاد» را نصب نکرده باشد، می‌تواند از راننده بخواهد نرخ کرایه را از طریق گوشی خود نمایش دهد و نقدی یا از طریق کارت‌خوان کرایه را پرداخت کند. درصورتی‌که راننده اپلیکیشن را روی گوشی‌اش نصب نکرده باشد، هیچ افزایش نرخ شناوری برای آن تاکسی اجرا نمی‌شود و شهروندان فقط ملزم به پرداخت مبلغ مصوب اعلام‌شده در پایانه‌ها یا تابلوهای خطوط خواهند بود؛ بنابراین درصورت مشاهده‌نکردن نرخ از طریق اپلیکیشن، هیچ کرایه اضافی نباید پرداخت شود.»
ثبت‌نام ۴۵ هزار راننده تاکسی در سامانه برخط درحالی اعلام شده که راننده تاکسی دیگری با ۱۳ سال تجربه در این سازمان به دیجیاتو می‌گوید: «من این اپلیکیشن را در تلفن همراهم نصب و بارها امتحان کرده‌ام؛ به محض ورود کد از اپ خارج می‌شوم و دلیل آن را هم نمی‌دانم.» موضوعی که به‌نظر می‌رسد اطلاع‌رسانی و آموزش به راننده‌ها آن‌طور که باید از سوی تاکسیرانی انجام نشده است. با این حال مدیرعامل سازمان تاکسیرانی با بیان اینکه پشتیبانی روزانه همچنان ادامه دارد، می‌گوید: «دوره‌های آموزشی حضوری برای سرپرستان خطوط برگزار شده و تیم‌های نظارتی نیز با حضور در پایانه‌ها چهره‌به‌چهره آموزش‌های لازم را برای آشنایی رانندگان با این سامانه ارائه کرده‌اند. علاوه‌براین، محتوای آموزشی ساده از طریق کانال‌های مجازی منتشر شده است.»
در این میان، پرسشی که مطرح می‌شود این است که چه اتفاقی برای تاکسی‌های گردشی، دربستی و فرودگاهی در این سامانه می‌افتد؟ طبق اعلام مدیرعامل سازمان تاکسیرانی، قرار است در مرحله دوم اجرای این پروژه که سه‌ماهه نخست سال جاری محقق می‌شود، تمام این تاکسی‌ها نیز به سامانه متصل خواهند شد. در این مرحله، مسافران برای استفاده از خدمات تاکسیرانی باید اپلیکیشن را نصب و درخواست سفر ثبت کنند؛ مشابه شیوه کارکرد سامانه‌های هوشمند مسافربری. درحال‌حاضر تاکسی‌های خطی و زردرنگ در این سامانه فعال هستند. در مرحله بعد هم تاکسی‌های گردشی به آن خواهند پیوست.
امکان اشتراک سفر با مسافر دیگر
درحالی که عمر راه‌اندازی سفرهای اشتراکی و باهمسفر در تاکسی‌های آنلاین به ۶ ماه هم نمی‌رسد، سازمان تاکسیرانی «سفر اشتراکی» را هم در سامانه برخط گنجانده است؛ مالکی درباره آن می‌گوید: «سامانه تاکسی برخط امکان ثبت این سفر را هم فراهم کرده است؛ یعنی شهروند می‌تواند از منزل سفر خود را ثبت کند و در صورت تمایل، سفر خود را با مسافر دیگری به اشتراک بگذارد. اگر مسافر دوم در مسیر سوار شود، نیازی به نصب اپلیکیشن ندارد و بدون اطلاع از این فرایند، سفر خود را تکمیل می‌کند. درصورت تمایل نداشتن به اشتراک سفر، سفر اختصاصی انجام خواهد شد.»
البته قرار است به‌مرور خدمات VIP، تاکسی ویژه بانوان و سایر سرویس‌های خاص نیز به این سامانه اضافه شود. مالکی مزایای اصلی این طرح را با این ویژگی‌ها و برنامه‌ها، افزایش شفافیت مالی، کاهش زمان انتظار مسافران در پایانه‌ها و ارتقای کیفیت خدمات می‌داند و می‌گوید: «برای نمونه، در خطوطی که پیشتر مسافر باید ۲۰ دقیقه منتظر تاکسی می‌ماند، اکنون این زمان به چند دقیقه کاهش یافته است. از سوی دیگر، سیستم نظارت بر تاکسی‌ها هوشمند و مؤثرتر انجام می‌شود.»
دوره‌های آموزشی برای سرپرستان خطوط
با همه چالش‌های این سامانه از مشکلات نصب اپ برای راننده‌ها تا طراحی نشدن اپ برای مسافر، تاکسیرانی اعلام کرده برای اطلاع شهروندان در پایانه‌ها این سامانه تبلیغ شده تا در جریان روند اجرای طرح و شیوه صحیح استفاده از آن قرار گیرند. با اجرای این طرح دریافت هرگونه کرایه اضافی فقط با نمایش نرخ از طریق اپلیکیشن راننده مجاز است و نرخ‌های شفاهی یا برآوردی معتبر نخواهد بود.
در مجموع، راه‌اندازی سامانه «تاکسی برخط» را می‌توان گامی نخست و البته ضروری در مسیر تحول دیجیتال در حوزه حمل‌ونقل شهری دانست؛ طرحی که هرچند در آغاز راه با کاستی‌هایی در اطلاع‌رسانی، آموزش و طراحی زیرساخت‌های کاربرمحور مواجه است، اما می‌تواند آینده‌ای هوشمندتر و شفاف‌تر را برای تاکسیرانی پایتخت به‌همراه داشته باشد. با ورود فاز دوم و مشارکت مستقیم مسافران، این امید می‌رود که شکاف میان راننده و مسافر کاهش یافته و اعتماد عمومی به سامانه‌ای که قرار است به نظم، عدالت و بهره‌وری بیشتر بینجامد، افزایش یابد.
اکنون، چشم‌ها به اجرای کامل این طرح دوخته شده تا مشخص شود آیا تاکسیرانی تهران می‌تواند از یک سامانه ناقص، پلی به سوی تحول کامل بسازد یا خیر.
بدون نظر! اولین نفر باشید